नारेश्वर येथील श्री रंगावधूत महाराज : दत्तसंप्रदायातील महान विभूति

 

नारेश्वर येथील श्री रंगावधूत महाराज : दत्तसंप्रदायातील महान विभूति

नारेश्वर, गुजरात - नर्मदा नदीच्या पावन तीरावर वसलेले नारेश्वर हे तीर्थक्षेत्र आज लाखो दत्तभक्तांचे श्रद्धास्थान बनले आहे. या पवित्र भूमीला दत्तसंप्रदायातील अमर कीर्ती प्राप्त करून देणारे संत म्हणजे परमपूज्य श्री रंगावधूत स्वामी महाराज. त्यांच्या तपश्चर्येने स्मशानभूमीचे नंदनवनात रूपांतर झाले आणि गुजरातमध्ये दत्तभक्तीची अभूतपूर्व लाट उसळली.

जन्म आणि बालपण

श्री रंगावधूत महाराज यांचा जन्म २१ नोव्हेंबर १८९८ रोजी रत्नागिरी जिल्ह्यातील संगमेश्वर तालुक्यातील देवळे गावातील दशग्रंथी ब्राह्मण कुटुंबात झाला. पूर्वाश्रमात त्यांचे नाव पांडुरंग विठ्ठल वालामे होते. त्यांचे वडील विठ्ठलपंत हे गुजरातमधील गोधरा शहरातील श्री विठ्ठल मंदिरात पुजारी म्हणून कार्यरत होते. आई रुक्मिणीबाई या धर्मपरायण महिला होत्या. पांडुरंग फक्त पाच वर्षांचे असतानाच त्यांचे वडील प्लेगाने दिवंगत झाले, पण बालपणापासूनच त्यांच्यामध्ये आध्यात्मिक जिज्ञासा प्रखर होती.

गुरुदर्शन आणि आध्यात्मिक प्रवास

आठ वर्षांच्या वयात उपनयनविधीनंतर पांडुरंग श्रीनृसिंहवाडीला श्रीवासुदेवानंद सरस्वती टेंबे स्वामी महाराजांच्या दर्शनाला गेले. महाराजांनी त्यांना पाहताच म्हटले, "हा बाळ तर आमचाच आहे". या शब्दांनी पांडुरंगाच्या जीवनाला नवी दिशा मिळाली. त्यांनी श्रीगुरुचरित्राची अखंड पारायणे सुरू केली. मराठी, गुजराती, इंग्रजी, हिंदी आणि संस्कृत या भाषांवर त्यांचे प्रभुत्व होते. बी.ए. पर्यंत शिक्षण घेऊन काही काळ शिक्षक म्हणून कार्य केले, पण त्यांचे मन तत्त्वज्ञानात आणि आध्यात्मिकतेत रमले होते.

नारेश्वर येथे तपश्चर्या

वीस वर्षांच्या वयात गृहत्याग करून महाराज साधनेसाठी हिमालयाकडे निघाले. पण मार्गात त्यांना "मागे फीर, मागे फीर" असे शब्द ऐकू आले. हा गुरुआदेश ओळखून ते नर्मदा नदीच्या तीरावरील नारेश्वर येथे आले. डिसेंबर १९२५ मध्ये त्यांनी या ठिकाणी आसन स्थिर केले. त्यावेळी नारेश्वर हा निबिड जंगलाचा प्रदेश होता, जो आजूबाजूच्या सात गावांचा स्मशानभूमी म्हणून वापरला जात होता. हिंस्र प्राणी, विषारी सर्प आणि पिशाच्चयोनींचा त्रास या ठिकाणी होता.

महाराजांनी कडूनिंबाच्या झाडाखाली तपश्चर्या सुरू केली. फक्त एक लंगोटी अंगावर घेऊन, द्रव्यस्पर्श न करता चाळीस वर्षे त्यांनी कठोर साधना केली. त्यांनी १०८ दिवसांत पायी नर्मदा प्रदक्षिणा केली. त्यांच्या तपश्चर्येमुळे नारेश्वर स्मशानभूमीतून सिद्ध तपोभूमीत रूपांतरित झाले.

साहित्यनिर्मिती

श्री रंगावधूत महाराज हे संस्कृत भाषेचे प्रकांड पंडित होते. त्यांनी अनेक महत्त्वाचे ग्रंथ रचले. गुजरातीमध्ये १९००५ दोह्यांचे महाकाव्य 'श्रीगुरुलीलामृत' हा त्यांचा प्रसिद्ध ग्रंथ आहे. 'दत्तबावनी' हे संकटविमोचन स्तोत्र आज लाखो भक्तांच्या जीवनात फलदायी ठरत आहे. मराठीत 'श्रीवासुदेवसप्तशती', संस्कृतमध्ये 'रंगहृदयम्' आणि अनेक भजने त्यांनी रचली. 'श्रीगुरुमूर्तिचरित्र' ग्रंथ संशोधन करून गुजरातीत प्रसिद्ध केला.

लोकसेवा आणि समाजकार्य

महाराजांनी नारेश्वर येथे मंदिरे, धर्मशाळा, भोजनगृहे आणि अनेक सुविधा निर्माण केल्या. प्रत्येक वर्षी दत्तजयंती, गुरुपौर्णिमा, रंगजयंती यासारखे उत्सव मोठ्या प्रमाणावर साजरे होऊ लागले. हजारो भक्तांना अन्नदान आणि आशीर्वाद देणे हे त्यांचे नित्यकर्म होते. राजा असो किंवा रंक, सर्वांच्याशी ते समान वागणूक देत.

१९६५ साली पाकिस्तानशी युद्ध सुरू झाल्यावर त्यांनी रायफल क्लब सुरू केला. शस्त्रक्रिया शिबीर आयोजित करून गरीब रुग्णांच्या मोफत शस्त्रक्रिया करवल्या. राष्ट्रकवि झवेरचंद मेघाणी, महात्मा गांधी आणि काका कालेलकर यांसारख्या महानुभवांनी त्यांना भेटी दिल्या.

मातृभक्ती आणि शेवटचे दिवस

"न मातुः परदैवतम्" हा त्यांचा मंत्र होता. आईच्या परवानगीशिवाय ते कोठेही जात नसत. आईच्या स्मृतीप्रीत्यर्थ त्यांनी नारेश्वर येथे मातृस्मृतिशैल स्मारक उभारले. १९६७ साली मातोश्री दिवंगत झाल्यावर १९६८ मध्ये ते आफ्रिकेला गेले आणि भक्तांची इच्छा पूर्ण करून परत आले.

१९ नोव्हेंबर १९६८ रोजी हरिद्वार येथे रात्री ९ वाजता "ॐ ॐ ॐ" असा उच्चार करून ते ब्रह्मलीन झाले. त्यांचा पार्थिव देह नारेश्वर येथे आणून २१ नोव्हेंबर १९६८ रोजी अंत्यसंस्कार केले गेले. योगायोगाने ती त्यांची जन्मतारीख होती. आज त्यांचे समाधीमंदिर लाखो भक्तांचे श्रद्धास्थान आहे.

उपदेश आणि तत्त्वज्ञान

श्री रंगावधूत महाराजांचे दोन महत्त्वाचे सूत्र होते - "श्वासे श्वासे दत्तनाम स्मरात्मन्" आणि "परस्परदेवो भव". प्रत्येक श्वासावर दत्तनामाचे स्मरण आणि एकमेकांकडे देवदृष्टीने पाहणे हाच खरा धर्म असा त्यांचा उपदेश होता. शुद्ध भावाची भक्ती, निष्काम सेवा, मातापित्यांची सेवा आणि आत्मदर्शनाचे महत्त्व त्यांनी शिकवले.

श्री रंगावधूत महाराज हे केवळ एक संत नव्हते तर दत्तसंप्रदायाचे पुनरुज्जीवनकर्ते होते. त्यांनी गुजरातमध्ये दत्तभक्तीची जी लाट उसळवली, त्याचा प्रभाव आजही दिसून येतो. स्मशानभूमीचे तीर्थक्षेत्रात रूपांतरित करणे, विपुल साहित्यनिर्मिती करणे आणि निस्वार्थ लोकसेवा करणे या त्यांच्या कार्याने दत्तसंप्रदायाला नवा आयाम प्राप्त झाला. नारेश्वर येथील त्यांची समाधी आज गुजरात आणि महाराष्ट्रातील लाखो भक्तांचे श्रद्धाकेंद्र बनली आहे.

---

English Labels & Metadata:

Title: Sri Rangavdhut Maharaj of Nareshwar: A Great Saint of Datta Sampradaya

Search Description: Comprehensive article on the life, spiritual journey, literary contributions, and legacy of Param Pujya Sri Rangavdhut Swami Maharaj (1898-1968), who transformed Nareshwar into a sacred pilgrimage site and spread Datta devotion across Gujarat.

Hashtags: #SriRangavdhutMaharaj #Nareshwar #DattaSampradaya #GujaratSaints #NarmadaTirtha #DattaBhakti #SpiritualHeritage #IndianSaints #DattaJayanti #GuruParampara #VasudevanandSaraswati #MarathiSaints #GujaratiCulture #TirthKshetra #Tapobhumi #DattaBavani #GuruLilamrut #SaintlyLiterature #BhaktiMovement #HinduSpirituality

-------------------------------

नर्मदा परिक्रमा: निसर्ग, साहस आणि अध्यात्म यांचा त्रिवेणी संगम

https://www.astranewsnetwork.in/2025/08/blog-post_268.html

१ नर्मदा परिक्रमा : नर्मदे हर: एक आंतरिक आणि बाह्य प्रवास

https://www.astranewsnetwork.in/2025/08/blog-post_517.html

२ नर्मदा परिक्रमा : चमत्कारांचा खजिना आणि एका दैवी प्रवासाची सुरुवात

https://www.astranewsnetwork.in/2025/08/blog-post_243.html

३ नर्मदा परिक्रमा : आशीर्वाद आणि एक दैवी साखळी

https://www.astranewsnetwork.in/2025/08/blog-post_418.html

४ नर्मदा परिक्रमा : ओंकारेश्वरची पहिली रात्र : अनपेक्षित घटना आणि संघर्ष

https://www.astranewsnetwork.in/2025/08/blog-post_459.html

५ नर्मदा परिक्रमा : ओंकारेश्वर: परिक्रमेचा पहिला दिवस आणि त्यागाची पहिली शिकवण

https://www.astranewsnetwork.in/2025/08/blog-post_214.html

६ नर्मदा परिक्रमा : रावेरखेडीकडे प्रस्थान आणि एक अनपेक्षित सहप्रवासी

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post.html

७ नर्मदा परिक्रमा : शालिवाहनकडे: एक आनंददायी अनुभव

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_16.html

मांडूतील नीलकंठेश्वर महादेव मंदिर: एक आध्यात्मिक आणि ऐतिहासिक अवलोकन

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_3.html

८ नर्मदा परिक्रमा : खलघाट: सेवाभावाचा एक अविस्मरणीय अनुभव

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_5.html

९ नर्मदा परिक्रमा : शूलपाणी: एक अदृश्य परीक्षा आणि अनपेक्षित मदत

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_7.html

१० नर्मदा परिक्रमा : शूलपाणीतील दहा दिवस: त्याग आणि सेवेचा खरा अनुभव

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_12.html

११ माझी परिक्रमा : धडगाव ते शूलपाणीश्वर: धडगावातील अनोखा अनुभव

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_13.html

नर्मदा परिक्रमा करताना....

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_15.html

१२ नर्मदा परिक्रमा : हरिधाम आश्रम ते तपोवन आश्रम; मेघनाद येथील मुक्काम

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_20.html

१३ नर्मदा परिक्रमा : पोइचा ते कार्तिकेश्वर: सेवेचे विविध रंग

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_22.html

१४ नर्मदा परिक्रमा : इंद्रेश्वर ते अविधा: सेवा आणि मानवी स्वभावाचे विविध रंग

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_23.html

१५ नर्मदा परिक्रमा : अविधा ते नवागाम : मानवी स्वभावाचे विविध रंग

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_24.html

नर्मदाखंडातील पर्यावरण संवर्धनाचे आव्हान

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_25.html

मांडूचे चतुर्भुज श्रीराम मंदिर: आस्था, इतिहास आणि वास्तुकलेचा अनोखा संगम

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_58.html

नर्मदा परिक्रमा मार्गावरील आश्रमात बाहेरून येणाऱ्या व्यक्तीला सेवा कशी देता येईल?

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_26.html

नर्मदा खंडातल्या शब्दांमधून उलगडणारी 'माई'ची भाषा: नियमांची शिस्त नव्हे, मायेचा संवाद!

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_45.html

१६ नर्मदा परिक्रमा : रामकुंड ते बुलबुलाकुंड: कुरकुर आणि बुडबुडे

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_28.html

१७ नर्मदा परिक्रमा : विमलेश्वरचा अंतिम टप्पा: माईची कृपा आणि समुद्रपार

https://www.astranewsnetwork.in/2025/09/blog-post_30.html

१८ नर्मदा परिक्रमा : पितृभूमीकडून देवभूमीकडे

https://www.astranewsnetwork.in/2025/10/blog-post.html

१९ नर्मदा परिक्रमा : टीबी गावातील मुक्काम

https://www.astranewsnetwork.in/2025/10/blog-post_4.html

२० नर्मदा परिक्रमा : भरूच ते दत्तमढी, भारद्वाज आश्रम: जिव्हाळा, गोंधळ आणि नवीन वर्षाची सुरुवात

https://www.astranewsnetwork.in/2025/10/blog-post_8.html

२१ नर्मदा परिक्रमा : भारद्वाज आश्रम ते मोटी कोरल

https://www.astranewsnetwork.in/2025/10/blog-post_10.html

२२ नर्मदा परिक्रमा : नारेश्वर ते रणापूर : सत्संगी महाराजांना दुखापत?

https://www.astranewsnetwork.in/2025/10/blog-post_11.html

नारेश्वर येथील श्री रंगावधूत महाराज : दत्तसंप्रदायातील महान विभूति

https://www.astranewsnetwork.in/2025/10/blog-post_48.html

----------------------------------

नर्मदा परिक्रमा व्हॉट्सॲप ग्रूपमध्ये सामील होण्यासाठी 

मा रेवा... जिचे पाणी नाही, तर प्रेम आहे.

मा नर्मदा... जिची वाळू नाही, तर कणकण चैतन्य आहे.

जिच्या परिक्रमेचा अनुभव शब्दबद्ध करणे अशक्य आहे आणि तो फक्त परिक्रमावासीच समजू शकतात. ही परिक्रमा फक्त एक प्रवास नाही, तर एक अनुभूती आहे... एक साधना आहे... जेथे परिक्रमावासी आणि आई नर्मदा यांच्यातील नातं अधिक घट्ट होतं.

तुम्हीही या दिव्य अनुभवाचे साक्षीदार आहात का?

या समूहात तुम्ही सहभागी होऊ शकता, जर...

·         तुम्ही नर्मदा परिक्रमा पूर्ण केली असेल आणि तुमचा अनुभव इतरांसोबत वाटून घेण्याची तुमची इच्छा असेल.

·         तुम्ही नर्मदा परिक्रमा करण्याची योजना आखत असाल आणि त्यासाठी मार्गदर्शन, माहिती किंवा प्रेरणा शोधत असाल.

·         तुम्हाला नर्मदा खंडातील सेवाकार्यात (उदा. अन्नदान, आरोग्य सेवा, आश्रम व्यवस्थापन इ.) सहभागी होण्याची किंवा योगदान देण्याची इच्छा असेल.

·         तुम्ही असे व्यक्ती असाल ज्यांना नर्मदा नदी आणि तिच्या अध्यात्मिक, ऐतिहासिक आणि पर्यावरणीय महत्त्वाबद्दल अधिक जाणून घ्यायचं आहे.

हा समूह तुमच्यासाठी नक्कीच उपयुक्त ठरेल, कारण...

·         तुम्ही परिक्रमावासींचे अनुभव वाचू शकता, त्यांच्या प्रश्नांची उत्तरे देऊ शकता किंवा तुमचे प्रश्न विचारू शकता.

·         तुम्ही परिक्रमेसाठी आवश्यक माहिती, साधने आणि मार्गदर्शन मिळवू शकता.

·         तुम्ही नर्मदा खंडातील सेवाकार्यात सहभागी होण्यासाठी किंवा योगदान देण्यासाठी योग्य संधी शोधू शकता.

·         तुम्ही इतर परिक्रमावासी किंवा सेवाभावी व्यक्तींसोबत संवाद साधू शकता आणि एक सकारात्मक समुदाय तयार करू शकता.

या प्रवासाचा एक भाग बनण्यासाठी आणि नर्मदा मातेच्या सेवेसाठी एकत्र येण्यासाठी आम्ही तुम्हाला आमंत्रित करत आहोत.

या पवित्र कार्यात सामील व्हा आणि एक चांगला समाज घडवण्यासाठी हातभार लावा!

https://chat.whatsapp.com/Gnbvp5zPXXvER76ipmjhqi

----------------------------------