भारतावर दबाव आणण्याचा अमेरिकेचा प्रयत्न?

 

अमेरिकेचे राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार जॅक सुलिवन  भारतात दाखल

अलीकडे, भारतीय गुप्तचर संस्था आणि अमेरिकन प्रशासन यांच्यातील एक गुंतागुंतीची आणि संवेदनशील घडामोड समोर आली आहे, ज्यामध्ये खलिस्तानी फुटीरतावादी नेता गुरुपंतवंतसिंग पन्नू याच्या हत्येचा कट उघड झाला आहे. भारताचा मोस्ट वॉन्टेड दहशतवादी असलेला पन्नू सध्या अमेरिकेत राहत असून तो भारतविरोधी कारवायांमध्ये सामील आहे. या प्रकरणामुळे भारत आणि अमेरिका यांच्यातील राजनैतिक तणाव तर वाढलाच पण आंतरराष्ट्रीय सुरक्षा आणि दहशतवादविरोधी प्रयत्नांवरही गंभीर प्रश्न निर्माण झाले आहेत.

थोडक्यात पार्श्वभूमी

अमेरिकेचे म्हणणे आहे की भारतीय गुप्तचर यंत्रणांनी  पन्नूच्या हत्येसाठी एक जटिल आणि धाडसी योजना आखली होती. ही योजना अंमलात आणण्यासाठी चेक रिपब्लिकमध्ये राहणाऱ्या निखिल गुप्ता नावाच्या व्यक्तीला जबाबदारी देण्यात आली होती. अमेरिकन गुप्तचर यंत्रणांनी गुप्ताचा कट उधळून लावला आणि त्याला अटक केली. गुप्ता यांना अमेरिकन न्यायालयात हजर करण्यात आले असून, तेथे त्यांची चौकशी सुरू आहे. या प्रकरणात भारतातील सुरक्षायंत्रणामध्ये उच्चपदस्थ असलेल्या एका अधिका-याचा हात असल्याचे अमेरिकेचे म्हणणे असून त्याचे नाव मात्र, अमेरिकन तपासयंत्रणांनी उघड केलेले नाही कागदोपत्री त्याला सीसी१ असे टोपण नाव देण्यात आले आहे.ते नाव उघड करण्याचा दम देऊन भारताला दबावाखाली आणण्याचा अमेरिकेचा प्रयत्न आहे. मात्र, त्याला अद्यापही भारताने भिक घातलेली नाही. अलिकडेच स्वित्र्झर्लंड मध्ये रशिया युक्रेन युद्ध थांबविण्यासाठी झालेल्या बैठकीत भारताने तटस्थ भूमिका घेतली. यामुळे रशियावर दबाव आणण्याच्या बाजूने भारताला वळविण्याचा  प्रयत्न फ़ोल ठरला. त्यामुळे अमेरिकेचा पाणउतारा झाला. त्यामुळे अमेरिका भारतावर नाराज आहे. काहीही करून भारताला रशियापासून बाजूस करण्याचा निकराचा प्रयत्न अमेरिका करू पहात आहे.पन्नू हत्याकट प्रकरणात त्यासाठीच भारताला दबावाखाली आणण्याचा प्रयत्न केला जात आहे.

निखिल गुप्ता नावाच्या व्यक्तीला अटक केल्यानंतर  अमेरिकेचे राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार (NSA) जॅक सुलिवन भारतात आले आहेत.  ते द्विपक्षीय संबंध सुधारून विविध मुद्यांवर सहकार्याची चर्चा करण्यासाठी आले आहेत असे सांगितले जात असले तरी, गुप्ता यांच्या कथित नियंत्रकाचे  (सीसी वन) नाव उघड करण्यासाठी अमेरिकेला भारतावर दबाव आणणे हा त्यांच्या भेटीचा मुख्य उद्देश असल्याचे सांगितले जाते. सीसी वन हा भारतीय सुरक्षा दलाचा वरिष्ठ अधिकारी असल्याचे सांगितले जाते, ज्याने गुप्ता यांना पन्नूच्या हत्येची योजना आखण्याची सूचना केली होती.

भारताच्या सुरक्षेची चिंता

भारत दीर्घकाळापासून खलिस्तानी फुटीरतावाद्यांच्या धोक्याचा सामना करत आहे. 1980 आणि 1990 च्या दशकात पंजाबमध्ये खलिस्तानी दहशतवादाने हजारो निष्पाप लोकांचा बळी घेतला आणि राज्यात व्यापक अस्थिरता निर्माण केली. परदेशात सुरक्षित आश्रयस्थान शोधून भारतविरोधी कारवायांना प्रोत्साहन देणारे गुरुपंतवंतसिंग पन्नू यांच्यासारखे नेते भारतासाठी गंभीर चिंतेचा विषय आहेत. पन्नूच्या कारवाया केवळ भारताच्या अंतर्गत सुरक्षेसाठीच नाही तर आंतरराष्ट्रीय स्तरावर भारताच्या प्रतिमेलाही हानी पोहोचवत आहेत.

पन्नूसारख्या दहशतवादी नेत्यांचा खात्मा केल्यास भारताची सुरक्षा स्थिती सुधारू शकते, असा भारतीय गुप्तचर यंत्रणांचा विश्वास आहे. तथापि, अशा कृतींचे आंतरराष्ट्रीय परिणाम आहेत ज्याकडे दुर्लक्ष केले जाऊ शकत नाही. पन्नू यांच्या हत्येचा कट अमेरिकेत रचण्यात आल्याने भारत आपल्या राष्ट्रीय हिताच्या रक्षणासाठी कोणत्याही थराला जाण्यास तयार असल्याचे स्पष्ट झाले आहे. परंतु अशी पावले उचलण्यापूर्वी संभाव्य राजनैतिक आणि राजकीय परिणामांचा काळजीपूर्वक विचार करणे देखील महत्त्वाचे आहे.

अमेरिकेची प्रतिक्रिया

गुप्ता यांच्या अटकेनंतर अमेरिकेने त्वरीत कारवाई केली आणि आपले राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार भारतात पाठवले. गुप्ता यांच्या कथित संचालकाचे नाव उघड करण्यासाठी भारतावर दबाव आणणे हे अमेरिकन प्रशासनाचे उद्दिष्ट स्पष्ट होते. हे पाऊल केवळ अमेरिकेच्या सुरक्षेची चिंता दर्शवत नाही तर त्याचे राजकीय आणि राजनयिक प्राधान्यक्रम देखील हायलाइट करते.

दहशतवादाविरुद्ध कठोर भूमिका घेणाऱ्या अमेरिकेला आपल्या भूभागावरील अन्य कोणत्याही देशाचे असे षडयंत्र मान्य  नाही.  मात्र, हीच अमेरिका जेव्हा ओसामा बिन लादेनला पाकिस्तानच्या भूमीत शिरून ठार मारते तेव्हा नितीमत्ता बासनात बांधून ठेवते. अमेरिकेसाठी लादेन जेव्हढा मोठा देशद्रोही होता; तेव्हढाच मोठा देशद्रोही भारतासाठी पन्नू आहे हे मात्र अमेरिका मान्य करत नाही.

भारत-अमेरिका संबंधांवर परिणाम

 भारत आणि अमेरिका दोन्ही देश जगातील सर्वात मोठ्या लोकशाही देशांपैकी एक आहेत आणि अनेक मुद्द्यांवर एकमेकांचे मित्र राहिले आहेत. मात्र या प्रकरणाने त्यांच्यातील विश्वास आणि सहकार्य पणास लागण्याची चिन्हे दिसत आहेत. भारत आणि अमेरिका यांच्यात दहशतवादविरोधी कारवाया, व्यापार, तंत्रज्ञानाची देवाणघेवाण आणि धोरणात्मक भागीदारी यासह विविध मुद्द्यांवर सहकार्य आहे. मात्र, हीच अमेरिका पन्नूसारखी विषवल्ली आपल्या देशात जोपासत आहे.

गुप्तचर यंत्रणांची भूमिका आणि जबाबदाऱ्या

या घटनेने गुप्तचर यंत्रणांच्या भूमिका आणि जबाबदाऱ्यांवरही प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे. राष्ट्रीय सुरक्षेसाठी गुप्तचर संस्था महत्त्वाच्या असून देशाच्या हिताचे रक्षण करणे ही त्यांची जबाबदारी आहे. पण जेव्हा या एजन्सींच्या कृत्यांमुळे आंतरराष्ट्रीय स्तरावर वाद निर्माण होतो, तेव्हा त्यांच्या जबाबदारीच्या मर्यादा कुठे असाव्यात हे ठरविण्याची गरज  स्पष्ट होते.

पन्नूच्या हत्येचा कट रचून भारतीय गुप्तचर यंत्रणांनी आपल्या देशाच्या सुरक्षेसाठी किती सतर्क आहेत हे दाखवून दिले. मात्र हे कट फसल्यानंतर आंतरराष्ट्रीय स्तरावर आपली प्रतिमा सुधारण्यासाठी आता मेहनत घ्यावी लागणार आहे.

आंतरराष्ट्रीय सुरक्षेवर परिणाम

या घटनेचा आंतरराष्ट्रीय सुरक्षेवरही व्यापक परिणाम होऊ शकतो. दहशतवाद आणि दहशतवादी कारवायांचा मुद्दा आंतरराष्ट्रीय सुरक्षेसाठी कसा मोठा धोका आहे हे या प्रकरणावरून दिसून येते. दहशतवादाविरुद्धच्या लढाईत आंतरराष्ट्रीय सहकार्य किती महत्त्वाचे आहे, याचा विचार करायला अशा घटना आंतरराष्ट्रीय समुदायाला भाग पाडतात.

आंतरराष्ट्रीय समुदायाने दहशतवादाविरुद्ध एकजुटीने लढा दिला पाहिजे आणि कोणत्याही देशाच्या सार्वभौमत्वाचे उल्लंघन होणार नाही याची काळजी घेतली पाहिजे. दहशतवाद ही जागतिक समस्या आहे आणि ती केवळ सहकार्य आणि समन्वयातूनच संपुष्टात येऊ शकते.