विशेष लेख : पेट्रो डॉलर करार समाप्त; अमेरिकेला मोठा धक्का!

 

इंधन व्यापारात आता डॉलरऐवजी बहु-चलन पेमेंट स्वीकारण्याचा निर्णय सौदी अरेबियाने घेतला असून हा निर्णय अमेरिकेसाठी धक्कादायक ठरण्याची शक्यता आहे सौदी अरेबियाचा निर्णय हा एक मोठा बदल आहे. हा निर्णय आंतरराष्ट्रीय व्यापार आणि जागतिक आर्थिक समीकरणांना कलाटणी देणारा ठरू शकतो.

काय परिणाम होऊ शकतो?

अमेरिकन डॉलरच्या बळावर परिणाम: तेलाचा मोठ्या प्रमाणावर व्यवहार डॉलरमध्ये होत असल्याने, या निर्णयामुळे डॉलरची मागणी कमी होऊ शकते, ज्यामुळे डॉलरच्या मूल्यावर परिणाम होऊ शकतो.

विविध चलनांची वाढती भूमिका: युआन, युरो आणि रुबल यांसारखी इतर चलने आता अधिक प्रचलित होऊ शकतात, ज्यामुळे या चलनांची जागतिक मान्यता आणि उपयोगिता वाढेल.

भू-राजकीय समीकरणांमध्ये बदल: या निर्णयामुळे अमेरिका आणि सौदी अरेबिया यांच्यातील संबंधांवर परिणाम होऊ शकतो आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर नवीन युती आणि भागीदारी निर्माण होऊ शकतात.

तेलाच्या किमतींमध्ये संभाव्य अस्थिरता: सौदी अरेबिया आणि इतर तेल उत्पादक देशांनी डॉलरऐवजी इतर चलनांमध्ये पेमेंट घेणे सुरू केल्यास, तेलाच्या किमती अस्थिर होऊ शकतात.

अमेरिका स्वतःच आपले फोन, इलेक्ट्रॉनिक गॅजेट्स, वाहने आणि इतर अनेक वस्तू चीनमध्ये बनवत आहे, त्यामुळे सौदीने विचार केला की आपण थेट चीनकडून वस्तू खरेदी करू शकतो, तर मग डॉलरची गरजच काय? हा विचार हळूहळू वाढू लागला आणि सौदीला हे काम करताना कोणतीही मोठी अडचण येणार नाही हे दिसले.

आता या संपूर्ण परिस्थितीत एक महत्त्वाचे वळण आले आहे. चीन आणि रशियाने सौदींला पटवून दिले की ते त्यांच्या संबंधित राष्ट्रीय चलनांमध्ये तेलाची किंमत देऊ शकतात, ज्यामुळे त्यांचे डॉलरवरील अवलंबित्व संपुष्टात आले. हा प्रस्ताव ऐकून सौदीने तो स्वीकारण्याचा विचार केला.

सौदी अरेबियाने आपल्या निर्णयाने जगाला चकित केले आणि ९ जून रोजी पेट्रो डॉलर करार रद्द करण्याची घोषणा केली. या निर्णयामुळे आंतरराष्ट्रीय बाजारात खळबळ उडाली आणि अमेरिकेला मोठा धक्का बसला. या निर्णयानंतर सौदी आता चिनी युआन, रशियन रुबल आणि इतर प्रमुख चलनांसह विविध चलनांमध्ये तेल विकण्याचा विचार करत आहे.

आंतरराष्ट्रीय संबंधात कायमची मैत्री किंवा शत्रुत्व नसते हे या घटनेवरून स्पष्ट होते. काळ आणि परिस्थितीनुसार धोरणे आणि संबंध बदलत राहतात. आर्थिक आणि राजकीय बदल जगाचा समतोल कसा बदलू शकतात हे या घटनेने दाखवून दिले. आता या बदलावर इतर देश काय प्रतिक्रिया देतात आणि जागतिक व्यापारात कोणती नवीन समीकरणे तयार होतात हे पाहणे येत्या काळात रंजक ठरेल.

या निर्णयाचा आंतरराष्ट्रीय स्तरावर व्यापक परिणाम होऊ शकतो. सर्व प्रथम, अमेरिकेसाठी हे एक मोठे आव्हान आहे कारण तिची अर्थव्यवस्था आणि जागतिक वर्चस्व  डॉलरवर आधारित आहे. इतर देशांनीही सौदीच्या पावलावर पाऊल ठेवून तेलाच्या व्यापारात डॉलरच्या जागी इतर चलनांचा वापर सुरू केल्यास डॉलरची मागणी कमालीची घटू शकते. यामुळे अमेरिकन अर्थव्यवस्थेला मोठा फटका बसू शकतो आणि तिची आर्थिक स्थिती कमकुवत होऊ शकते.

दुसरीकडे, चीन आणि रशियासाठी हा मोठा विजय आहे. जर त्यांनी सौदीतील तेलाचा व्यापार त्यांच्या स्वत:च्या चलनात केला तर त्यांची राष्ट्रीय चलने आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत मजबूत होतील. याव्यतिरिक्त, हे पाऊल चीनचे 'युआन' हे प्रमुख आंतरराष्ट्रीय चलन बनवण्याच्या दिशेने एक मोठे पाऊल असेल. यामुळे चीनला जागतिक आर्थिक व्यवस्थेत अधिक प्रभावशाली भूमिका बजावता येईल.

इतर देशांसाठी, हे लक्षण असू शकते की ते देखील त्यांच्या आर्थिक आणि व्यापार संबंधांमध्ये अधिक स्वातंत्र्य मिळवू शकतात. ते त्यांच्या राष्ट्रीय चलनांमध्ये व्यापार करून डॉलरच्या अवलंबनापासून मुक्त होऊ शकतात. यामुळे जागतिक व्यापारात विविधता येईल आणि विविध चलनांचे महत्त्व वाढेल.

सौदी अरेबियाच्या या निर्णयामुळे त्याचे शेजारी देश आणि मित्र राष्ट्रांवरही परिणाम होणार आहे. तेलावर अवलंबून असणारे इतर आखाती देश या निर्णयाचे अनुसरण करू शकतात. यामुळे संपूर्ण प्रदेशात एक नवीन आर्थिक आणि राजकीय दिशा उदयास येऊ शकते.

यासोबतच अमेरिका या परिस्थितीचा कसा सामना करते हे पाहायचे आहे. आपला पारंपारिक मित्र सौदी अरेबियाच्या या हालचालीवर त्याची काय प्रतिक्रिया असेल हे महत्त्वाचे ठरेल. . थोडक्यात, पेट्रोडॉलर करार रद्द करण्याचा सौदी अरेबियाचा निर्णय ही ऐतिहासिक घटना आहे. हे केवळ जागतिक आर्थिक व्यवस्थेतच बदल घडवून आणण्याची शक्यता नाही, तर आंतरराष्ट्रीय संबंधांमध्ये एक टर्निंग पॉईंट देखील दर्शवू शकते. आगामी काळात या निर्णयाचा व्यापक परिणाम कसा होतो आणि जागतिक अर्थव्यवस्था कोणत्या दिशेने जाते हे पाहणे महत्त्वाचे ठरेल.