जगन्नाथ मंदिरातील रत्नभांडार ४६ वर्षांनंतर उघडले

 

उडिसातील राजकीय आणि धार्मिक क्षेत्रात गेल्या काही दशकांपासून चर्चेचा विषय ठरलेले पुरी येथील जगन्नाथ मंदिरातील रत्न भांडार ४६ वर्षांनंतर उघडले गेले आहे

उडिसात गेली अनेक दशके नवीन पटनायक यांच्या नेतृत्वाखालील बीजू जनता दल (बीजद) सत्तेत होते. मात्र, २०२४ च्या विधानसभा निवडणुकीत भाजपने विजय मिळवला आणि मोहन मांझी यांनी मुख्यमंत्रीपद स्वीकारले. निवडणूक प्रचारादरम्यान, भाजपने आपल्या जाहीरनाम्यात वचन दिले होते की ते सत्तेत आल्यास जगन्नाथ मंदिरातील रत्न भांडार उघडतील आणि त्यातील संपत्तीचा पारदर्शी लेखाजोखा जनतेसमोर ठेवतील.

रत्न भांडार हा निवडणुकीतील एक महत्त्वाचा मुद्दा बनला, कारण बीजद सरकारवर रत्न भांडार न उघडण्याबाबत आणि संभाव्य गैरव्यवहारांचे आरोप झाले होते. जनतेच्या मनात संशय निर्माण झाला होता की रत्न भांडारातील काही मौल्यवान वस्तू चोरीला गेल्या असाव्यात. याच संशयामुळे भाजपला निवडणुकीत जनतेचा पाठिंबा मिळाला.

रत्नभांडाराचे स्वरूप आणि महत्त्व

जगन्नाथ मंदिर हे भारतातील चार धामांपैकी एक असून, याचे धार्मिक, सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. मंदिरातील रत्न भांडार दोन भागांत विभागलेले आहे:

1. बाह्य रत्न भांडार: यामध्ये दैनंदिन पूजेसाठी आणि रथयात्रेसारख्या उत्सवांसाठी वापरले जाणारे दागिने आणि मौल्यवान वस्तू ठेवल्या जातात. यामध्ये सुमारे 3.5 किलो सोने आणि 30 किलो चांदी असल्याची माहिती आहे. हे भांडार वेळोवेळी उघडले जाते.
2. आंतरिक रत्न भांडार: हे भांडार रहस्यमय आहे आणि गेल्या अनेक दशकांपासून उघडले गेले नव्हते. १९७८  मध्ये शेवटचे उघडले गेले तेव्हा यात १२८ किलो सोने आणि २२२ किलो चांदी असल्याची नोंद आहे. १९८५ मध्ये याला उघडण्याचा प्रयत्न झाला, परंतु त्याची यादी अद्ययावत केली गेली नाही.

आंतरिक रत्न भांडार सापांद्वारे संरक्षित असल्याची स्थानिक मान्यता आहे, आणि त्याला उघडल्यास मोठी आपत्ती येऊ शकते, अशीही भीती व्यक्त केली जाते. यामुळे या भांडाराभोवती रहस्य आणि कुतूहल निर्माण झाले आहे.

रत्नभांडार उघडण्याची प्रक्रिया

२०१८ मध्ये उडिसा उच्च न्यायालयाच्या आदेशानुसार रत्न भांडार उघडण्याचा प्रयत्न झाला, परंतु चावी हरवल्याचे सांगून १६ जणांची समिती रिकाम्या हाताने परतली. ही घटना राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पातळीवर चर्चेचा विषय ठरली, आणि "चावी हरवली" हा मुद्दा मोठ्या वादाचा कारण बनला. न्यूयॉर्क टाइम्ससारख्या आंतरराष्ट्रीय माध्यमांनीही याची दखल घेतली.

२०२४ मध्ये, भाजप सरकारने १६ सदस्यांची उच्चस्तरीय समिती स्थापन केली, आणि १४ जुलै २०२४ रोजी रत्न भांडार उघडण्यात आले. बाह्य भांडारातील सामान सहा लाकडी पेट्यांमध्ये हस्तांतरित करून सील करण्यात आले. मात्र, आंतरिक भांडारातील सामान रथयात्रेमुळे (बहुडा यात्रा) वेळेअभावी हस्तांतरित करण्यात आले नाही. आंतरिक भांडाराचे कुलूप तोडण्यात आले, परंतु सामान हस्तांतरित करण्यासाठी पाच-सहा दिवसांनंतर पुन्हा उघडले जाणार आहे. या प्रक्रियेत भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण (ASI), मंदिर प्रशासन आणि इतर प्रतिनिधींची उपस्थिती होती.

सापांच्या भीतीमुळे विशेष तज्ञ आणि डॉक्टरांची टीम तयार ठेवण्यात आली होती, परंतु साप आढळले नाहीत. मात्र, दागिन्यांमध्ये पाणी साचल्याचे आढळले, जे कदाचित पावसाचे असावे. या प्रक्रियेदरम्यान एक रोचक घटना घडली, जिथे एक वरिष्ठ पोलीस अधिकारी तपासादरम्यान बेशुद्ध झाले, ज्यामुळे आणखी चर्चेला उधाण आले.

जगन्नाथ मंदिराचा इतिहास आणि सांस्कृतिक महत्त्व

जगन्नाथ मंदिराचा इतिहास १२ व्या शतकापासून आहे, आणि ११७४ मध्ये अनंग भीमदेव यांनी त्याचा जीर्णोद्धार केला. मंदिराला चार द्वारे आहेत: सिंह द्वार, अश्व द्वार, व्याघ्र द्वार आणि हस्ती द्वार. २० फूट उंच भिंत मंदिराला संरक्षण देते. मंदिराची रसोई, जिथे १५ मिनिटांत १७ हजार लोकांचे अन्न तयार होते, ती जगभरात प्रसिद्ध आहे.

मंदिरातील भगवान जगन्नाथ, बलराम आणि सुभद्रा यांच्या मूर्ती अपूर्ण आहेत, ज्या विश्वकर्म्याने बनवल्या होत्या. स्थानिक मान्यतेनुसार, भगवान कृष्णाचे हृदय आजही जगन्नाथ मूर्तीत धडकत आहे. नीलमाधव आणि राजा इंद्रदुम्न यांच्या कथेमुळे मंदिराला पौराणिक महत्त्व प्राप्त झाले आहे.

विवाद आणि रहस्य

रत्न भांडाराशी संबंधित अनेक प्रश्न उपस्थित झाले आहेत:

• भांडारातील सामान चोरीला गेले आहे का?
• चावी कशी हरवली?
• ऑडिट का झाले नाही?

जगन्नाथ मंदिर कायद्यानुसार, रत्न भांडाराचे प्रत्येक तीन वर्षांनी ऑडिट होणे आवश्यक आहे, परंतु १९७८ नंतर असे झाले नाही. २०१८ मध्ये चावी हरवल्याच्या घटनेमुळे आणि त्यानंतरच्या तपास अहवालाच्या गोपनीयतेमुळे रहस्य वाढले. भाजपने या मुद्द्याचा राजकीय लाभ घेत बीजद सरकारवर कुप्रबंधनाचे आरोप केले.

वर्तमान स्थिती

रत्न भांडार उघडणे ही ४६ वर्षांनंतरची ऐतिहासिक घटना आहे. बाह्य भांडारातील सामान हस्तांतरित झाले असून, आंतरिक भांडारातील सामान लवकरच हस्तांतरित केले जाईल. सरकारने मानक संचालन प्रक्रिया (SOP) तयार केली आहे, आणि ASI च्या सहाय्याने व्हिडिओग्राफी आणि दुरुस्तीचे काम केले जाईल. ही प्रक्रिया जनतेच्या मनातील संशय दूर करण्यासाठी आणि मंदिरातील संपत्तीचा पारदर्शी लेखाजोखा सादर करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे.

जगन्नाथ मंदिरातील रत्न भांडार उघडणे ही केवळ धार्मिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या नव्हे, तर राजकीय आणि सामाजिकदृष्ट्या देखील महत्त्वपूर्ण घटना आहे. भाजप सरकारच्या या पावलाने जनतेच्या मनातील संशय दूर करण्याचा प्रयत्न केला आहे. या प्रक्रियेचा अंतिम परिणाम काय असेल, हे पाहणे बाकी आहे, परंतु यामुळे उडिसा आणि भारताच्या धार्मिक-सांस्कृतिक परिदृश्यात एक नवीन अध्याय जोडला गेला आहे.

---

Labels: Jagannath Temple, Ratna Bhandar, Odisha Politics, BJP Government, Religious Significance, Cultural Heritage
Search Description: An in-depth article in Marathi exploring the historic opening of the Ratna Bhandar at Jagannath Temple in Puri after 46 years, its political implications, cultural significance, and the mysteries surrounding it.
Hashtags: #JagannathTemple #RatnaBhandar #Odisha #BJP #Puri #CulturalHeritage #IndianHistory