सिंदूरचं झाड काय आहे? पंतप्रधान मोदींच्या पोस्टनंतर गुगलवर याची इतकी चर्चा का?

 

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी गुरुवारी जागतिक पर्यावरण दिनानिमित्त पंतप्रधान निवासस्थानी सिंदूरचं रोपटं लावलं. 'ऑपरेशन सिंदूर'च्या प्रचंड यशानंतर हे सिंदूरचं झाड Google वर चर्चेचा विषय बनलं आहे.

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी आज जागतिक पर्यावरण दिनाची सुरुवात दिल्लीतील पंतप्रधान निवासस्थानाच्या बागेत सिंदूरचं रोपटं लावून केली. पंतप्रधानांच्या या कृतीला 'ऑपरेशन सिंदूर'च्या अफाट यशाशी प्रतीकात्मकपणे जोडलं जात आहे. पंतप्रधानांना हे रोपटं त्यांच्या गुजरात दौऱ्यावर, १९७१ च्या युद्धात उल्लेखनीय शौर्य दाखवणाऱ्या महिलांच्या एका गटाने भेट म्हणून दिलं होतं, जे आज पंतप्रधानांनी स्वतः आपल्या हातांनी लावलं.

पंतप्रधान मोदींनी सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म 'एक्स' (पूर्वीचे ट्विटर) वर लिहिलं, “१९७१ च्या युद्धात साहस आणि पराक्रमाचं अद्भुत उदाहरण सादर करणाऱ्या कच्छच्या वीरमाता-भगिनींनी नुकतंच गुजरात दौऱ्यावर मला सिंदूरचं रोपटं भेट दिलं होतं. जागतिक पर्यावरण दिनानिमित्त आज मला नवी दिल्लीतील पंतप्रधान निवासस्थानी ते रोपटं लावण्याचं भाग्य मिळालं आहे. हे रोपटं आपल्या देशातील नारीशक्तीच्या शौर्याचं आणि प्रेरणेचं एक सशक्त प्रतीक बनून राहील.”

पंतप्रधानांच्या या पोस्टनंतरच Google वर सिंदूरच्या झाडाबद्दल माहिती गोळा करायला लोकांनी सुरुवात केली. चला तर मग जाणून घेऊया, सिंदूरचं झाड नेमकं काय आहे आणि त्याची वैशिष्ट्ये काय आहेत.

सिंदूरचं झाड काय आहे?

देशात प्रत्येक सुवासिनीसाठी सिंदूर हा सर्वात महत्त्वाचा शृंगार मानला जातो. आज बाजारात जरी रासायनिक सिंदूर मिळत असले, तरी तुम्हाला माहीत आहे का की सिंदूर झाडावरही उगवतो? याला सिंदूरचं झाड किंवा कुंकवाचं झाड म्हणतात. इंग्रजीमध्ये याची अनेक नावं आहेत, जसं बिक्सा ओरेलाना (Bixa orellana), लिपस्टिक ट्री (Lipstick Tree), कमाल ट्री (Kamal Tree) इत्यादी.

या रोपट्यावर घडांमध्ये फळं लागतात, ज्यांच्यावर मऊ काटे असतात जे टोचत नाहीत. हिरव्या रंगाची ही फळं पिकल्यावर लाल होतात आणि पिकल्यानंतर तोडल्यावर आतून लहान लहान लाल रंगाच्या बिया निघतात. या बिया बोटाने दाबल्यास त्यातून लाल रंग बाहेर येतो, जो सिंदूर असतो. या बिया वाळवून वाटल्यास सिंदूर पावडर तयार होते.

या झाडाचं मूळ काय आहे?

सिंदूरचं झाड मूळतः भारतातूनच आलं आहे की बाहेरून, याबद्दल थोडा संशय आहे. परंतु भारतात पुरातत्वीय संशोधनात असंख्य ठिकाणी ५,००० वर्षांहून अधिक जुन्या महिलांच्या मूर्ती सापडल्या आहेत, ज्यात त्यांच्या भांगात सिंदूर भरलेला दिसतो. यावरून याच्या प्राचीनतेचा अंदाज येतो.

आयुर्वेदानुसार, सिंदूर महिलांसाठी आरोग्यदायी मानला जातो. पारंपरिक पद्धतीने हळद आणि चुना मिसळूनही सिंदूर तयार केला जात असे. वनस्पतीशास्त्रानुसार (बोटॅनिकल) सिंदूरचं झाड, ज्याला बिक्सा ओरेलाना म्हणूनही ओळखले जाते, मूळतः मध्य आणि दक्षिण अमेरिकेत आढळते. भारतातही अनेक ठिकाणी सिंदूरचं झाड आढळतं, विशेषतः उष्णकटिबंधीय प्रदेशात (tropical region) सिंदूरची झाडे मोठ्या प्रमाणात वाढतात.

घरात लावणं योग्य राहील का?

सिंदूरचं झाड घरात लावणं खूप शुभ मानलं जातं. यातून केवळ सिंदूरच मिळत नाही, तर यामुळे नकारात्मक ऊर्जा दूर होते. याला एक शुभ प्रतीकही मानलं जातं, ज्यामुळे घरात शांतता आणि सकारात्मकता येते. ज्योतिषीय मान्यतेनुसार, सिंदूरचं झाड घरातील वास्तुदोषही दूर करतं.

श्रावण महिन्यात सिंदूरचं झाड लावण्याला विशेष महत्त्व आहे, असं मानलं जातं की यामुळे कुटुंबात भरभराट येते. हे झाड तुम्ही बागेत किंवा कुंडीत लावू शकता. कुंडीत लावल्यास झाडाची उंची कमी राहील, तर बागेत लावल्यास ते २५-३० फुटांपर्यंत उंच वाढू शकतं. सिंदूर बनवण्याव्यतिरिक्त, या झाडाच्या बियांचा वापर खाद्य रंग आणि लाल शाई बनवण्यासाठीही होतो.

----------------------------------------------------------------------------------------