एकीकडे आपण इराण आणि इस्त्राईलच्या संघर्षात अडकलो असताना, दुसरीकडे भारताच्या निकट भविष्यासाठी (पुढील ३ ते ५ वर्षे) एक धक्कादायक अहवाल समोर आला आहे. हा अहवाल भारताच्या अर्थव्यवस्थेसाठी आणि आपल्या वैयक्तिक जीवनासाठी, म्हणजेच आपल्या रोजीरोटी आणि व्यवसायासाठी मोठ्या अडचणी निर्माण करू शकतो. वॉशिंग्टन पोस्टने प्रसिद्ध केलेल्या या अहवालानुसार, कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence - AI) मुळे भारतात मोठ्या प्रमाणावर नोकऱ्यांवर गंडांतर येण्याची भीती व्यक्त केली जात आहे. ही परिस्थिती इतक्या लवकर आणि इतक्या मोठ्या प्रमाणावर येईल अशी कल्पना नव्हती.
मोठ्या प्रमाणावर नोकऱ्यांची कपात:
अंदाजानुसार, पुढील तीन ते पाच वर्षांत १.५ ते २ कोटी नोकऱ्या संपुष्टात येतील. विशेष म्हणजे, या सामान्य नोकऱ्या नसून, ज्यावर भारतीय अर्थव्यवस्था अवलंबून आहे, अशाच नोकऱ्या धोक्यात आहेत. या नोकऱ्या थेट आपल्या जीवनावर परिणाम करणाऱ्या आहेत, याचा अर्थ तुमच्या आसपास नसलेल्या व्यक्तीची नोकरी गेली तरी त्याचा अप्रत्यक्ष परिणाम तुमच्यावरही होईल. या उद्योगातील नोकऱ्यांचा हा धोका भारतासाठी एक मोठा आर्थिक धक्का ठरू शकतो.
AI मुळे कोणत्या क्षेत्रांना धोका?
AI ने अशी कामे करायला सुरुवात केली आहे, ज्यामुळे भारतीयांना मोठ्या प्रमाणात रोजगार मिळत होता. विशेषतः, भारतातील सर्वाधिक पगार देणाऱ्या सॉफ्टवेअर, माहिती तंत्रज्ञान (IT), डेटा एंट्री आणि बीपीओ (कॉल सेंटर) या क्षेत्रांतील नोकऱ्यांवर AI चा थेट परिणाम होत आहे. वॉशिंग्टन पोस्टच्या अहवालानुसार, पुढील ५ वर्षांत २५ ते ३०% नोकऱ्या कमी होण्याची शक्यता आहे.
बीपीओ/कॉल सेंटर: ब्रुकिंग्स इन्स्टिट्यूशनच्या अहवालानुसार, भारतात कॉल सेंटरमध्ये सुमारे ३० लाख कर्मचारी कार्यरत आहेत. यातील ८०% पर्यंत लोक AI मुळे आपली नोकरी गमावू शकतात. गेली १५ वर्षे हे क्षेत्र ग्रामीण आणि शहरी तरुणांना, ज्यांना चांगली इंग्रजी किंवा हिंदी बोलता येते, त्यांना रोजगार देत होते.
सॉफ्टवेअर डेव्हलपमेंट: NASSCOM (२०२३) आणि मॅकिन्से (२०२२) च्या अहवालानुसार, सॉफ्टवेअर डेव्हलपमेंटमधील १५ ते २० लाख म्हणजेच ६०% पर्यंत नोकऱ्या धोक्यात आहेत. AI कोड जनरेशनमुळे, जो कोड तयार करायला अभियंते १५-२० दिवस घेत होते, तो आता AI काही सेकंदात तयार करत आहे.
बॅक ऑफिस प्रोसेसिंग आणि डेटा एंट्री: सुमारे १५ लाख नोकऱ्या या क्षेत्रात आहेत आणि यातील ९०% नोकऱ्या संपुष्टात येऊ शकतात, असे वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरमच्या फ्यूचर जॉब रिपोर्टमध्ये म्हटले आहे. फॉर्म भरणे किंवा डेटा एन्ट्रीचे काम आता AI स्वयंचलित (Automated) करेल.
टेक्निकल सपोर्ट आणि कस्टमर केअर: या क्षेत्रातील नोकऱ्यांमध्ये बॉट (AI-आधारित चॅटबॉट्स) काम करतील. ग्राहकांच्या प्रश्नांची उत्तरे देणे आणि त्यांना मार्गदर्शन करणे AI द्वारे शक्य होणार असल्याने, मानवी कर्मचाऱ्यांची गरज कमी होईल.
अकाउंटिंग आणि लो-लेव्हल फायनान्स ऑपरेशन्स: डेलॉइट इंडिया ईवाय टेक रिस्क स्टडीज (२०२३) नुसार, या क्षेत्रातील ५ ते ७ लाख नोकऱ्यांपैकी ५०% नोकऱ्यांवर AI चा परिणाम होईल.
एचआरमधील इनिशियल स्क्रीनिंग: बायोडाटा तपासणे आणि पात्रता निश्चित करणे ही कामे AI सहज करेल, ज्यामुळे ५० ते ७०% नोकऱ्यांवर परिणाम होईल.
थोडक्यात, अडीच ते तीन कोटी नोकऱ्या जाणार आहेत, त्यापैकी दीड कोटी नोकऱ्या पुढील ३ वर्षांत जातील असे म्हटले जात आहे. पासवर्ड रीसेट, सामान्य प्रश्नांची उत्तरे (FAQ), कॉल मॉनिटरिंग, टोन ॲनालिसिस, रिपोर्ट जनरेशन, बेसिक कोड जनरेशन (Copilot, ChatGPT), दस्तऐवज भाषांतर आणि ईमेल प्रतिसाद यांसारखी कामे AI मुळे स्वयंचलित होत आहेत.
जागतिक तज्ञांचा इशारा:
फॉर्च्यून 500 सल्लागार मार्क सार्डर यांच्या मते, "AI पुढील २४ ते ३६ महिन्यांत एंट्री-लेव्हल व्हाईट कॉलर हायरिंग पूर्णपणे नष्ट करेल." एचसीएल (HCL) चे सह-संस्थापक अजय चौधरी यांनी म्हटले आहे की, "भारताने सेवा क्षेत्राकडून उत्पादन विकासाकडे वाटचाल करायला हवी." इन्फोसिसचे क्रिस गोपालन यांनी प्रत्येक कॉलेज पदवीधराला AI कम्युनिकेशन आणि असेसमेंटमध्ये प्रशिक्षित करण्याची गरज व्यक्त केली आहे.
अर्थव्यवस्थेवर आणि नागरिकांवर काय परिणाम होईल?
मोठ्या प्रमाणावर बेरोजगारी: दीड ते दोन कोटी नोकऱ्या गेल्याने बेरोजगारी प्रचंड वाढेल, विशेषतः मध्यमवर्गावर याचा मोठा परिणाम होईल.
परकीय चलन (डॉलर) कमी होईल: भारत बीपीओ सेवांचा एक मोठा निर्यातदार आहे, ज्यातून २०२३-२४ मध्ये सुमारे २८० अब्ज डॉलर मिळाले. AI मुळे आउटसोर्सिंग कमी झाल्यास २५ ते ३०% घसरण अपेक्षित आहे, ज्यामुळे परकीय चलन मिळणे कमी होईल आणि देशाची क्रयशक्ती (Purchasing Power) कमी होईल. यामुळे आयातीवर (Imports) अवलंबून असलेल्या भारताला मोठा फटका बसेल.
कर्ज परतफेडीचा प्रश्न (NPA): मोठ्या प्रमाणावर नोकऱ्या गेल्याने लोकांची कर्ज फेडण्याची क्षमता कमी होईल, ज्यामुळे बँकांचे NPA (Non-Performing Assets) वाढतील.
रिटेल आणि ऑटोमोबाइल क्षेत्रावर परिणाम: लोकांची क्रयशक्ती कमी झाल्याने रिटेल, ऑटोमोबाइल आणि इतर ग्राहक-आधारित उद्योगांना मोठा फटका बसेल.
स्टार्टअप इकोसिस्टमला धोका: डिजिटल सेवांची मागणी कमी झाल्याने स्टार्टअप्सना मिळणारा निधी (Funding) कमी होईल आणि युवा व्यावसायिकांचे उत्पन्न घटेल.
इंटरनेट आणि न्यूज उद्योगावर परिणाम: AI आता थेट इंटरनेटवरून माहिती मिळवून लोकांना देत आहे, ज्यामुळे वेबसाइट्सवरील ट्रॅफिक कमी होत आहे. न्यूज पोर्टल्सनाही याचा फटका बसणार आहे, कारण AI आता थेट बातम्यांचा सारांश देत असल्याने लोक सबस्क्रिप्शन घेण्याचे टाळतील.
कौशल्य दरी (Skill Gap): AI शी परिचित नसलेल्या अभियंत्यांच्या आणि पदवीधरांच्या नोकऱ्या धोक्यात येतील, ज्यामुळे कौशल्य दरी वाढेल.
निष्कर्ष आणि पुढील दिशा:
वॉशिंग्टन पोस्टने दिलेला हा अहवाल पुढील ३ ते ५ वर्षांसाठी एक भयावह चित्र उभे करत आहे. भारतात अजूनही संघटित क्षेत्रात शोषण सुरू असल्याने, बाजारात पैसा कुठून येणार हा प्रश्न आहे. मोठ्या पगार घेणारे लोकच ऑनलाइन खरेदी करत आहेत आणि बाजारात पैसा फिरवत आहेत. त्यांच्याकडेच पैसे नसतील तर छोटे दुकानदार आणि ऑनलाइन विक्रेत्यांची विक्रीही घटेल.
या भीषण परिस्थितीचा सामना करण्यासाठी भारताने आता AI आणि मशीन लर्निंगवर अधिक लक्ष केंद्रित करणे गरजेचे आहे. भविष्यात जर भारताला जगाच्या बरोबरीने राहायचे असेल तर उत्पादन (Manufacturing) हेच भविष्य आहे. गोष्टी बनवण्याचे आणि त्याला प्रोत्साहन देण्याचे वातावरण तयार करणे आता अत्यावश्यक झाले आहे.
Reviewed by ANN news network
on
६/२६/२०२५ ०९:४९:०० PM
Rating:
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत: